Competent of competentie?

Peter Kootstra in LabInsights:

Competent of competentie?
In het vorige nummer werd in een column op pagina 7 van Lab Kort gesteld dat “competentie trending” zou zijn sinds de verschijning van de herziene Nerderlandse versie van ISO/IEC 17025. De belangrijkste vraag bij die stelling en de uitwerking ervan in het stuk is, of de speciale aandacht voor “competentie” wel terecht is.

Want een debat over competenties in relatie tot ISO/IEC 17025 speelt in het geheel niet in het buitenland. Dit om de eenvoudige reden dat er sprake is van een ordinaire Engels-Nederlandse vertaalfout. Dat zit zo.

In 2005 had de norm als titel: Algemene eisen voor de bekwaamheid van beproevings- en kalibratielaboratoria. De titel werd in 2017 veranderd in: “Algemene eisen voor de competentie van test- en kalibratielaboratoria”. De Engelstalige titel bleef echter: “General requirements for the competence of testing and calibration laboratories”. Dus in 2005 is competence vertaald als bekwaamheid en in 2017 als competentie.

En dat is fout, want competence is niet hetzelfde als competentie. De twee zijn valse vrienden, lijken op elkaar maar hebben een andere betekenis. Sterker nog, ook in het Nederlands is er een betekenisverschil tussen competent en competenties. Competent betekent volgens de Van Dale: bekwaam. Het is de correcte vertaling van competence zoals in de versie 2005 gehanteerd werd. Competentie daarentegen is het bredere geheel aan (minder scherp omschreven) kennis en kunde waarover iemand kan beschikken en dat staat er in het Engels simpelweg niet.

Het is een vertaalfout met consequenties zoals het stuk mooi illustreert, want alleen wanneer je de focus legt bij competenties (in plaats van bij competent zijn) is het logisch om te schrijven over “soft skills zoals luistervaardigheid, organisatietalent”  als onderdelen van de ISO norm. Competenties “lijkt” niet alleen “ongrijpbaar, bijna op het zweverige af” zoals de auteur schrijft, het is het ook. Ingewikkeld doen over competenties is volgens de norm helemaal niet nodig.

Het is ook niet logisch, de norm betreft juist meetbare aspecten en hoe je die specificeert en verifieerbaar maakt. Doel van het laboratorium is dat er bij voortduring valide testresultaten gerapporteerd worden. Daarvoor heb je vakmensen nodig die bekwaam zijn in het uitvoeren van de metingen, kalibraties en testen. Met “competence” bedoelt de norm dan ook die meetbare technische kennis en vaardigheden die nodig zijn om de laboratoriumwerkzaamheden goed en foutloos uit te kunnen voeren.

Deze vertaalfout is ook zichtbaar in de ISO 15189:2012, al staat er met uitzondering van de normelelementen 4.13b en 5.1g, waar in de Engelse tekst “competency” staat in plaats van “competence”. In deze ISO-norm staat overigens bij 3.5 wel een definitie van “competence/competentie als aangetoond vermogen om kennis en vaardigheden toe te passen” oftewel, bekwaamheid.

Lees het artikel in LabInsights